صفحه 427

مسئله 181- از گناهان بزرگ، متابعت از شيطان درون «هواى نفس» و از شيطان برون «وسوسه‏هاى ابليس و افراد ناباب» است، و اين متابعت داراى اقسامى است كه برخى از آن، گناه نيست:

الف) متابعت از آنها به طور عادت و ملكه شده باشد؛ نظير كسى كه گناه عادت او شده است و قرآن شريف اين قسم را شرك مى‏داند (شرك عملى نه اعتقادى) چنان‌که مى‏فرمايد:

«أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ الهَهُ هَواه»[1]

«آيا ديدى كسى را كه هواى نفس خويش را به عنوان خداى خود گرفته است؟»

يا مى‏فرمايد:

«أَلَمْ أَعْهَدْ الَيْكُمْ يا بَنى‏ ادَمَ انْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطان»[2] «اى فرزندان آدم آيا از شما پيمان نگرفتم كه شيطان را نپرستيد؟»

ب) متابعت از آنها نه به طور عادت و ملكه؛ نظير كسى كه گاهى مثلاً دروغ مى‏گويد و يا آلودگى چشم دارد و يا غيبت مى‏كند و مانند اينها، و اين قسم همان گناهانى است كه بعضى از آنها در مسائل گذشته و آينده آمده است.

ج) متابعت از آنها به طور عادت و ملكه نه در گناه بلكه در خواسته‏هاى آنها كه گناه نيست، و علماى علم اخلاق به آن «مشتهيات نفس» مى‏گويند و پرهيز از آن را به طور جدى خواستارند، نظير سرگرم شدن به لذّات نفس از خوراك و پوشاك و مسكن و ازدواج و تجمّلات و بازي‌ها و مانند اينها، و اين قسم گرچه گناه نيست، ولى خطر آن خيلى بالا است، علاوه بر اينكه سد و مانع محكمى در برابر تكامل است، و محال است كه انسان با توغّل در مشتهيات بتواند استكمال پيدا كند.

د) متابعت از آنها نه به طور عادت و نه در گناه؛ نظير ارضاى غرايز به طور متوسّط و از راه‏ حلال، و اين قسم نه تنها گناه نيست، بلكه قرآن شريف سفارش مؤكّدى براى آن نموده است.

صفحه 428

«قُلْ مَنْ حَرَّمَ زينَةَ اللَّهِ الَّتى‏ أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ»[3]

«اى پيامبر بگو چه كسى زيورهايى را كه خدا براى بندگانش پديد آورده و نيز روزي‌هاى پاكيزه را، حرام كرده است؟»

ولى بايد مواظب باشد دل بستگى و عادت به آن پيدا نشود.

مسئله 182- معاشرت با رفيق بد و افراد معصيت‏كار گرچه از ارحام و خويشان باشد، اگر خوف اين باشد كه خود او يا وابستگان او معصيت كار شوند حرام است و بايد ترك رابطه كند، ولى اگر بداند كه از بدى او بد نمى‏شود، گرچه حرام نيست، مخصوصاً اگر معاشرت او براى شخص معصيت‏كار سازندگى داشته باشد، امّا بايد مواظبت كامل براى خود و وابستگان داشته باشد تا بدى و اثر گناه او را نگيرد، و اگر از ارحام و خويشان باشد و يا با معاشرت بتواند امر به معروف و نهى از منكر كند، آن معاشرت واجب مى‏شود.